Manipülasyon kelime anlamı olarak etkileme yönlendirme olarak karşımıza çıkmaktadır(Türk Dil Kurumu,2023). Manipülasyon kavramı daha finansal bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak psikolojik, duygusal manipülasyonun da özellikle günümüzde romantik ilişkilerinde etkilerinin arttığı yadsınamaz (Chapaux-Morelli, 2018). Duygusal manipülasyon tanım olarak bireylerin kendi çıkarları için karşısındaki bireyleri kontrol etmesi, onları istedikleri şekilde yönlendirmesi ve etkilemesidir (Grieve ve Mahar, 2010).
Manipülasyon kelimesi ile ilgili literatürde birçok tanım bulunmaktadır. Manipülasyon; kişinin, karşısındaki bireyleri aldatıcı, kişisel alanını ihlal edici ve yetersiz yöntemler yoluyla karşısındaki kişinin davranışlarını, algılamasını değiştirmeyi, dönüştürmeyi hedefleyen psikolojik ve sosyal bir etki alanıdır (Braiker, 2004, aktaran Yılmaz, 2018). Kadakal’a (2021) göre ise, manipülasyon en temelinde bir aldatma meselesidir, manipüle eden kişi manipülasyon uygulayacağı kişi ya da kişilerin akıllarında farklılıklara neden olabilecek çeşitli yönlendirmelerde bulunmaktadır ve bunun sonucunda kendi çıkarlarına uyacak sonuçlar elde etmektedir, ayrıca manipülasyon kişide baskı kurar ve manüpilatif bireyin ikna sürecini beraberinde getirmektedir. Manipülasyon yapan bireyler manipülasyon yaparken çoğunlukla kullandığı bazı yöntemler bulunmaktadır, bunlar akıl, kendine çekme gücü, gerileme, baskı, sessiz muamele ve kurbanı aşağıda görmektir (Buss, 1987,aktaran Ertürk ve Arıkan, 2022).
Duygusal manipülasyon bireyin kendi çıkarları doğrultusunda diğer bireylerin kararlarını değiştirmesini sağlaması olarak ele alınmaktadır (Hyde ve Grieve 2014, aktaran Aydemir, 2021). Duygusal manipülasyon uygulanan birey kendisine bunun yapıldığının farkında değildir, özellikle bu romantik ilişkide olduğu insanın ona karşı böylesine manipülatif tavırlar içerisinde olduğunun farkında varamamaktadır (MacKenzie, 2015). Kimi zaman bu farkında olmama durumu manipülasyona uğrayan bireyler için daha olumlu olabilmektedir (Chapaux-Morelli ve Couderc, 2018). Alan yazısında manipülasyona uğrayan bireylerin bunları fark etmesi sonucunda istismar durumunun ortaya çıkabileceğini gösteren kaynaklara rastlanmıştır. Kadakal’a (2021) göre, ilişkilerde oluşan manipülasyonda, manipülatif kişinin kendisini manipüle ettiğinin farkına varması birey için fazlasıyla negatif sonuçlar doğurmaktadır, istismar ise bu negatif durumun doğuracağı en önemli sebeplerdendir. Yine alan yazısında zaten manipülasyona uğrayan bireylerde fiziksel olarak şiddet gören bireyler ile durumları çok benzetmektedir. Chapaux-Morelli ve Couderc (2018) göre, manipülasyona uğrayan kadınların fiziksel şiddet görmüş veya gören kadınlarla birçok benzer yönleri bulunmaktadır; duygusal olarak manipülasyona uğrayan kadınlar da fiziksel olarak şiddet gören kadınlarda hor görülmelere, azarlanmalara, baskılara, yıldırmalara ve karşı taraftan gelen düzmece vicdan azapları ve düzmece pişmanlıklara maruz kalmaktadırlar.
Duygusal manipülasyona uğrayan birey kendi kararlarını kendi verdiği yanılgısına düşmektedir. Ancak alan yazısında yapılan araştırmalar sonucunda, manipülasyona uğrayan bireyin verdiği kararları aslında manipülatif birey almaktadır (Rudinow, 1978). Manipülasyona uğrayan birey aldığı kararlar ve yaptığı davranışların kendi isteği dahilinde olduğunu sanmaktadır ancak altta yatan karar manipüle eden kişinin kararıdır (Rudinow, 1978, aktaran Kadakal, 2021). Diğer tüm manipülasyon türlerinde olduğu gibi, duygusal manipülasyonda kurban manipüle edildiğinin farkında değildir(Björkqvist, 1994, aktaran Bacon, 2016). Başarılı bir duygusal manipülasyon örtülü olmaktadır (Björkqvist, 1994).
Manipülasyon çeşitleri olarak gaslighting lovebombing ve mansplainingdir. Gastlight terimi, Terim, adını Patrick Hamilton’ın 1938 tarihli “Gaz Lambası” (Gas Light) oyunundan almaktadır (Erdoğan ve Öztürk,2018). Oyunda manipülatif karakter eşini manipüle ederek gerçeklik algısını sorgulamasını sağlamaktadır, kadın gerçekten aklını kaybettiğini düşünmektedir. Gastlighting uygulayan kişiler genelde etrafındaki en güvendikleri en yakın olduğun kimselerdir ki bu sebeple bireyler kolayca karşılarındaki manipülatif bireye inanmaktadırlar. Gastligting’de birey kendi akıl sağlığını sorgulamaktadır (Hightower 2017, aktaran Erdoğan ve Öztürk, 2018). Gaslighting yönteminde manipülatif kişi, karşısındaki kişinin gerçek dünya ile ilgili algılarını sarsarak, karşısındaki insanın kendi akıl sağlığı konusunda kuşkuya düşmesine sebep olup bireyin psikolojik olarak yoğun bir psikolojik baskı yaşamasını sağlamaktadır (Thomas, 2018, aktaran Yılmaz, 2018).
Bir diğer manipülasyon çeşidi olan mansplaining ise cinsiyetçi bir temele dayanmaktadır (Lutzky ve Lawson, 2019). Kişinin konu ile ilgili yeterli veya üstün uzmanlığa sahip olduğu halde karşısında bir kadın olması sebebiyle o konuyu basite indirgeyerek anlatmasıdır ancak karşısındaki kadın olmadığı durumda bu tavrı sergilememesidir ( Johnson,2020). Bu anlamda mansplaining feminist teoride ele alınan bir konudur.
Alanyazısında bulunan bir diğer manipülasyon çeşidi ise lovebombing “aşk bombardımanıdır” (Öztürk ve Erdoğan, 2018). Lovebombing narsistik bireylerin kullandıkları ve ilişkinin ilk zamanları övgüler, hediyeler ile alçakgönüllü davranışlar sergileyerek, partnerine ne kadar özel olduğundan bahseder, ilişkinin ilerleyen dönemlerinde bu ilgiyi keser ve buna alışan partneri şaşırtır(Hawkins, 2017).
Duygusal zeka aydınlık bir taraf olarak bireylerin duygularını anlamayı sağlarken, duygusal manipülasyon duygusal zekanın karanlık yönünü yansıtarak kişilerin diğer insanların duygularını kendi çıkarlarına göre değiştirmelerini sağlamaktadır (Auistin vd., 2007, aktaran Aydemir, 2021). Duygusal manipülasyonu duygusal ve sosyal zeka ile karşılaştıran araştırmalar bulunmaktadır. Allen (2006) göre duygusal zeka daha çok olumlu olarak ele alınır toplumsallığı içerirken, duygusal manipülasyon karşındaki kişinin duygularını yönetmektir yani duygusal zeka toplum yanlısıyken duygusal zeka diğer insanların duygularını yönetmeyi içermektedir. Duygusal zeka bireylerin duygularını anlamada yarar sağlayacak bir konumda kullanılırken, duygusal manipülasyonda ise bireyin kişisel çıkarlarını hedef alan, duygusal zekanın olumsuz toplumsal hedeflerini ortaya koymaktadır (Aydemir, 2021). Duygusal zeka duygusal zeka seviyelerinin her iki cinsiyet içinde yordayıcı olduğunu göstermektedir (Grieve ve Mahar, 2010, aktaran Grieve ve Panebianco,2013).
Grieve ve Panebianco (2013), yaptıkları araştırma sonucunda etik değerleri daha yüksek olan kadınların duygusal manipülasyon davranışlarına bulunma ihtimallerinin daha düşük olduğu saptanmıştır.
Kısacası, duygusal manipülasyon bireylerin kendi çıkarlarını gözeterek, diğer bireylerin duygularını etkilemesi olarak alan yazısında yerini almaktadır. Duygusal olarak manipülatif olan bireyle çıkarlarını elde etmek uğruna karşısındaki bireylerin duygularını istedikleri gibi yönlendirme potansiyeline sahip bireylerdir.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya Sünteroğlu
Yazan: Klinik Psikolog Ezgi Şahin
Kaynakça
Allen, C. (2016). Mood and Maladaptive Behaviour: The Effect of Emotional Intelligence, Personality, and Mood on Emotional Manipulation (Doctoral dissertation, University of Tasmania).
Aydemir, C. (2021). Duygusal Manipülasyon Ölçeğinin Türkçe Uyarlanması: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Global Journal of Economics and Business Studies, 10(19), 87-94.
Bacon, A. M., & Regan, L. (2016). Manipulative Relational Behaviour and Delinquency: Sex Differences and Links With Emotional Intelligence. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 27(3), 331-348.
Björkqvist, K. (1994). Sex differences in physical, verbal, and indirect aggression: A review of recent research. Sex roles, 30(3), 177-188.
Chapaux-Morelli, P., & Couderc, P. (2018). İkili İlişkilerde Duygusal Manipülasyon. Çev: Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları.
Erdoğan, B., & Öztürk, E. (2018). Ruhsal Travmanın Aktarımında Narsisizm. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 11-20.
Grieve, R., & Mahar, D. (2010). The emotional manipulation–psychopathy nexus: Relationships with emotional intelligence, alexithymia and ethical position. Personality and Individual Differences, 48(8), 945-950.
Grieve, R., & Panebianco, L. (2013). Assessing The Role of Aggression, Empathy, and Self‐serving Cognitive Distortions in Trait Emotional Manipulation. Australian Journal of Psychology, 65(2), 79-88.
Hawkins, D. (2017). When Loving Him is Hurting You: Hope and Help for Women Dealing With Narcissism and Emotional Abuse. Harvest House Publishers.
Johnson, C. R. (2020). Mansplaining and Illocutionary Force. Feminist Philosophy Quarterly, 6(4).
Kadakal, İ. (2021). Romantik İlişkilerdeki Olası Manipülasyon veya Duygusal İstismarın İlişkiden Alınan Doyuma Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
Lutzky, U., & Lawson, R. (2019). Gender politics and discourses of mansplaining, manspreading, and manterruption on Twitter. Social Media Society, 5(3), 2056305119861807.
MacKenzie, J. (2015). Psychopath free (expanded edition): Recovering from emotionally abusive relationships with narcissists, sociopaths, and other toxic people. Penguin.
Rudinow, J. (1978). Manipulation. Ethics, 88(4), 338-347.
Yılmaz, H. (2018). İnsan İlişkilerinde Manipülasyon Ölçeği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4).
