İrademizle memnunluğu seçebilir miyiz ya da farkına varmadan kendi garip seçimlerimizin birer oyuncusu muyuz? Daha anlaşılır bir sözle, memnun hissetmemizin önündeki mani yeniden kişinin kendisi midir? Bu sorulara önemli bir araştırmayla açıklık getirmek istiyorum.
Sinirbilim alanında özgürlük hakkında yapılan en savlı deney, California Üniversite’nin psikoloji kısmında şuur araştırmalarında öncü bir bilim insanı olan Benjamin Liet’in “özgür irade” deneyidir.
Benjamin Liet özgürlüğü şuur kavramı üzerinden sorguladı. Size gerçek süratle gelen bir otomobilin altında kalmaktan son anda kurtulduğunuzu düşünün. Otomobilden süratle kaçarken sahiden şuurunuza danışarak mı kaçtınız? Liet, refleks-bilinç-karar verme sistemlerini daha âlâ anlayabilmek için deneyler yaptı. Liet, beyin yüzeyini elektrotlarla uyararak deneğin hissettiğini söylediği elektrik ihtarını algılamasının yalnızca yarım saniye sürdüğünü ispatlayarak ise başladı ki bu da şuurumuzun gerçekliğe nazaran ebediyen yarım saniye geri kaldığı manasına geliyordu. Liet bu kadarla kalmadı, beynin bilince danışacak vakti olsa neler olacağını araştırdı. Misal içimizden biri pencereden bakmaya gitse, bu karar ani olmak zorunda değildir.
O halde karar müddeti nasıl gerçekleşir? Liet bunu öğrenmek için öbür bir deney yaptı. Deneklerden bileklerini oynatmalarını istedi. Böylelikle üç şeyi ölçebildi: Deneklerin bileklerini oynatmaya şuurlu olarak karar verdikleri ânı, beyin aktivitesinin başladığı ânı ve son olarak da bileğin oynadığı ânı. Deney şaşırtan sonuçlar verdi. Liet gerçeklesen birinci olayın beyin aktivitesinin başlangıcı olduğunu keşfetti. Akabinde, 350 milisaniye sonra şuurlu karar alınmıştı ve 200 milisaniye sonra da bilek oynuyordu. Bu deney şuurlu kararın aksiyonun kaynağı olamadığını açıklıyor. Beyin evvel bir karar alıyor, sonra şuuru bu bahiste bilgilendiriyor.
Beynimiz olumsuzu hiç unutmaz. Bunu fark ettiniz değil mi? Tam oturup sohbete gömülecekken içimizden biri çıkıp o şanssız başlangıcı yapar. Geçen yıl yaşanan bir kaza, akabinde hiç soğumamış̧ ekonomik yıkımlar, aile içi şiddet ve güya övünülecek bir şeymiş̧ üzere gülümsemeli hatırlayışlar… Biri başlattıysa bu tufan, musibet, infilak tesiri bırakan anılar sırayla ortaya dökülür. Kayıplar anılır. Hasretler depreşir. Eski yeni olur. Soluk parlaklaşır.
Neyse ki anlattıkça anlatılanlar işlenir ve bir manada gizemini kaybeder. Âdeta bir küme terapisi üzere sürdürülen muhabbet biter. Burada karşı tarafın sıkıntısıyla ilgili olmak istenen şuur yoktur. Aslına bakarsanız, bu bir diyalog da değildir. Bu deşarj olma, anlatarak olağanlaştırma, bilinmeyi isteme, acıya karşın kucaklanma talebidir. Diyalog değilse monologdur. Başına istemediği bir iş gelen kişi bunu yalnızca aktarmak istiyordur. Zati emeline da ulaşır.
Aklıma Vietnamlı Budist Kesiş̧ Tehice Nihat Han’a ilişkin bir kelam geldi: “Tamamıyla kendimiz ve tam olarak şimdiki anda değilsek her şeyi kaçırırız.”
Çok koşuyor ve koşarken fark etmediklerimizin bize sunduğu hayatı yasıyoruz. Yaptığınız hareket her neyse, onu yaparken orada mısınız, tahminen de değilsiniz. Harvard Üniversite’de yapılan bir araştırmaya nazaran, şayet bir şeye odaklanabilirsek o şeyi sevmesek bile dalıp gittiğimiz islere kıyasla bu bizi daha memnun ediyor. Sevmediğiniz halde okumak zorunda olduğunuz bir kitaba kendinizi aşikâr bir müddet odaklayabildiğinizde, sevmediğiniz için hiç odaklanamadığınız işlere kıyasla daha memnunsunuz.
Odaklanma ve doğal şimdiki anı yaşama seçimi memnunluk getiriyor. Olağan memnunluk da odaklanma sağlıyor.
Kadınlar birden fazla isi birebir anda yapabildiği için birden fazla sefer kendileriyle gurur duyar.
Erkekleri kolaylıkla odaklanamamakla suçlarız. Halbuki nörolojik olarak bayan beyni de birçok komuta dönüş yapmaya kendini zorladığında gerilim açığa çıkıyor. Sonuç olarak erkek beyni çok daha sade bir seçimi kendisine daha uyumlu olduğu için yapıyor. Kendini zora sokmadığı için, ruhsal yükü daha az. Tercih edip birinden başlamak en yeterli yol üzere görünüyor. Bayanlar olarak, hangi isi yapmayı istiyorum, sorusunu sorarsak istediğimiz sorudan başlayabiliriz.
Bilinçli farkındalık nedir? Şimdiki âna dikkatimizi hedefli olarak, yargısız, yani vilayetle de bir fikir beslemeden vermektir.
• Bir gaye gütmek
• Yargısız olmak (otomatik kanılardan izole)
• Şimdiki vakitte yaşamak
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
