Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?
Hepimizin zaman zaman aklına takılan düşünceler ya da tekrarlayan alışkanlıkları olabilir. Ancak bu düşünceler ve davranışlar hayatımızın her alanını kontrol altına almaya başladığında, “takıntı” boyutuna ulaşmış demektir. Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB), bireylerin gündelik yaşamlarını olumsuz yönde etkileyen ve toplumda sıkça yanlış anlaşılan bir ruh sağlığı sorunudur. Türkiye’de her 100 kişiden 2-3’ü, hayatlarının bir döneminde OKB belirtileri göstermektedir.
OKB, obsesyonlar (takıntılar) ve kompulsiyonlar (zorlantılar) ile karakterize edilen bir ruh sağlığı bozukluğudur. Obsesyonlar, kişinin istemeden aklına gelen, rahatsız edici ve tekrarlayan düşünceler, dürtüler veya hayallerdir. Örneğin, sürekli olarak kirlenme korkusu, başkalarına zarar verme düşüncesi veya düzen takıntısı gibi durumlar. Kompulsiyonlar ise obsesyonların yarattığı kaygıyı azaltmak amacıyla yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemlerdir. Örneğin, sürekli elleri yıkamak, belirli bir düzende eşyaları sıralamak veya belirli kelimeleri içinden tekrar etmek gibi davranışlar sergilenir.
OKB’ye sahip bireyler, obsesyonlarının mantıksız olduğunu bilseler de bu düşünceleri kontrol etmekte zorluk çekerler. Bu durum, zamanla gündelik yaşamlarını olumsuz etkileyerek iş, okul ve sosyal ilişkilerde sorunlara yol açabilir.
Türkiye’de OKB: Tabular ve Gerçekler
Türkiye’de ruh sağlığı üzerine konuşmak, özellikle OKB gibi daha az bilinen bozukluklar söz konusu olduğunda hala tabu olma niteliği taşımaktadır. Birçok insan, yaşadığı belirtileri “temizlik takıntısı” ya da “aşırı titizlik” olarak görmezden gelir ve profesyonel yardım alma yoluna gitmez.
- Toplumsal Önyargılar: OKB, çoğunlukla abartılı titizlik ya da mükemmeliyetçilik olarak algılanır. Ancak, OKB’nin altında yatan kaygı ve kontrol edilemeyen düşünceler, bireyin yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebilir.
- Yardım Arama Davranışları: Türkiye’de psikolojik destek arayanların sayısı giderek artsa da, hala birçok kişi “delirme” ya da “zayıflık” olarak algılanacağı korkusuyla yardım almaktan çekinir.
OKB Belirtileri: Kendinizde veya Sevdiklerinizde Fark Edin
OKB’nin belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir, ancak en yaygın belirtiler şunlardır:
- Kirlenme ve Temizlik Obsesyonları: Sürekli mikrop kapma ya da hastalanma korkusu ile aşırı el yıkama veya yüzeyleri dezenfekte etme davranışları.
- Kontrol Etme Davranışları: Kapının kilitli olup olmadığını defalarca kontrol etme ya da ocağın kapalı olduğundan emin olmak için tekrar tekrar bakma.
- Simetri ve Düzen Takıntıları: Eşyaların belirli bir düzende olmasını istemek, her şeyin mükemmel simetriye sahip olması gerektiğine inanmak.
- Zarar Verme Korkusu: Sevdiklerine zarar verme düşüncelerinden korkma, bu yüzden kesici aletlerden uzak durma.
- Tekrar Eden Düşünceler ve Ritüeller: Belirli bir kelimeyi, sayıyı veya hareketi tekrar etmek (örneğin, 7 kez kapıya dokunmak) aksi halde kötü bir şey olacağına inanmak.
OKB ile Yaşam: Neler Yapılabilir?
OKB, tedavi edilebilir bir bozukluktur. Türkiye’de giderek daha fazla uzman, OKB’yi etkili bir şekilde yönetebilmek için çeşitli terapi yöntemleri sunmaktadır.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): OKB’nin en etkili tedavi yöntemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. BDT, kişiye obsesyonlarını tanımayı ve bu düşüncelerin hayatını kontrol etmesine izin vermemeyi öğretir. Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) adı verilen özel bir teknik, kişinin korktuğu durumlara yavaş yavaş maruz kalmasını ve kompulsiyonlarını yapmamasını hedefler.
- İlaç Tedavisi: Özellikle serotonin seviyesini düzenleyen antidepresanlar, OKB belirtilerinin hafifletilmesine yardımcı olabilir. Ancak ilaç tedavisi, genellikle terapi ile birlikte önerilmektedir.
- Destek Grupları: OKB yaşayan diğer insanlarla bir araya gelmek, kişinin yaşadığı deneyimleri paylaşmasına ve başa çıkma stratejileri öğrenmesine olanak tanır. Türkiye’de çeşitli ruh sağlığı dernekleri ve online platformlar bu tür destek grupları sunmaktadır.
OKB ile Baş Etmek İçin İpuçları
OKB’yi yönetmek zorlu olabilir; ancak bazı stratejiler bu süreci kolaylaştırabilir:
- Gerçekçi Hedefler Belirleyin: OKB’yi tamamen ortadan kaldırmak zor olabilir, bu yüzden küçük adımlar atarak belirtileri hafifletmeye odaklanın.
- Kendinize Karşı Nazik Olun: OKB, sizin kontrolünüz dışında gelişen bir durumdur. Kendinizi suçlamak yerine, iyileşme sürecinde sabırlı olun.
- Günlük Rutinler Oluşturun: Belirli bir günlük rutin, kaygıyı azaltabilir ve obsesyonların yoğunluğunu hafifletebilir.
- Profesyonel Yardım Almaktan Çekinmeyin: OKB, utanılacak bir durum değildir. Bir uzmandan yardım almak, yaşam kalitenizi artırabilir.
